وسواس فکری عملی
وسواس یکی از شایع ترین اختلال های امروزه در سلامت روان است. بنابراین اگر ما خود به این بیماری مبتلا نباشیم، احتمالا افرادی را در اطراف خود سراغ داریم که با آن دست به گریبانند. مباحث داغ روانشناسی در سال های اخیر نیزاز انواع وسواس فکری عملی دور نمانده و کم و بیش به آن پرداخته است. در این متن ما ضمن ارائه ی توضیحاتی پیرامون چیستی ، انواع و علائم وسواس فکری عملی را شرح خواهیم داد. سپس به شرح درمان وسواس فکری عملی در کودکان و نوجوانان می پردازیم. با ما همراه باشید!
وسواس فکری عملی چیست؟
پیش تر در مقالات قبلی، به تعریف وسواس فکری پرداختیم و در این مقاله انواع وسواس فکری عملی را تعریف می کنیم. شاید بتوان گفت این اختلال نوعی وسواس فکری است که منجر به انجام اعمال وسواس گونه می شود. در حقیقت هجوم افکار مزاحم ناخواسته در ذهن، فرد را مجبور به انجام الگوهای رفتاری غیرمنطقی، تکرار شونده و حتی تشریفاتی میکند. در ادامه ی متن، به برخی علائم وسواس فکری عملی اشاره خواهیم کرد.
زمانی که درگیری ذهنی منجر به التزام های عملی وسواسی شود، وسواس فکری عملی خواهد بود. برای سایر افراد، رفتارهای فرد مبتلا ابدا طبیعی نیست. بلکه کاملا ناخوشایند، مختل کننده و حتی اذیت کننده است. در صورتی که فرد مبتلا به وسواس فکری عملی، از انجام رفتارهای مذکور سر باز زند، دچار اضطراب، نگرانی و حتی ترس شدیدی می شود. بنابراین کنار گذاشتن آن به این راحتی نخواهد بود.
روانشناسان معتقدند انجام الگوهای رفتاری مکرر برخاسته از وسواس، نشانه ی جدال های درونی در ذهن فرد هستند. در واقع شخص مبتلا به انواع وسواس فکری عملی، با انجام چنین رفتارها سعی در سرکوب یا رفع درگیری های فکری خود دارد. با این حال روش های درمان وسواس فکری تا حدود زیادی در بهبود آن موثر خواهد بود.
علائم وسواس فکری عملی
همانطور که گفتیم، وسواس فکری عملی با مشاهده ی رفتارهای غیر طبیعی از وسواس فکری جدا می شود. اکثر افرادی که به وسواس فکری مبتلا هستند، از انجام برخی رفتارها نیز رنج می برند. برخی از این نشانه ها را در زیر به اختصار نام می بریم:
- جمع آوری و احتکار وسایل بی مصرف، به درد نخور و اسقاطی
- شست و شوی مداوم و بیش از حد دست ها، وسایل و محیط خانه
- قراردادن اجباری تمام اجسام در حالتی قرینه و منظم
- چک کردن چندین باره ی کارهای پیشین، قفل ها، اجاق گاز، شیرهای آب و مانند آن
- دعا کردن زیاد و شرکت در مراسم های مذهبی به دلیل ترس از بروز اتفاقات ناگوار
- صرفه جویی بیش از حد در مصرف مواد مختلف به سبب هراس از اتمام آن ها
- کندن مو و پوست، جای زخم، و هرگونه آسیب رساندن به خود
در حقیقت این علائم، انواع وسواس فکری عملی را نشان می دهند. در ادامه به روش های درمان وسواس فکری نیز اشاره خواهیم کرد.
علائم وسواس فکری عملی در کودکان و نوجوانان
وسواس فکری عملی در نوجوانان و کودکان نیز می تواند بروز کند. البته اکثرا نوجوانان و به ویژه در سنین رشد و بلوغ به این اختلال مبتلا می شوند. اما برزو آن در کودکان نیز بعید نخواهد بود.
وسواس فکری در کودکان و نوجوانان به صورت اعمالی مانند آنچه در بالا گفتیم، بروز کند. اما از آن جا که علائم آن مانند ADHD (کم‌توجهی-بیش‌فعالی)، اختلال اوتیسم و حتی سندروم توره است، بهتر است تشخیص آن را به درمانگر واگذار کرد. انجام آزمایشات خاص روی فرد، مشخص می شود که آیا به وسواس فکری در نوجوانان یا کودکان مبتلاست یا خیر!
انواع وسواس فکری عملی
علائم مختلف بیانگر انواع مختلف وسواس فکری عملی هستند. برای مثال، فردی که میل دائم و اجباری به شست و شو دارد، از وسواس تمیزی رنج می برد. در وسواس صرفه جویی ، شخص مبتلا از مصورف مواد خوارکی یا سایر مواد مورد نیاز خود احساس گناه و پشیمانی می کند.
سایر انواع وسواس فکری عملی را نیز با توجه به علائم متعددی که مشاهده می شود، می توان طبقه بندی نمود. عمدتا وسواس عملی مواردی مثل شست وشوی مداوم، بررسی مکرر، نظم و ترتیب افراطی، تاکید حتمی بر قرینه سازی و مانند آن است. این رفتارهای غیر طبیعی بر اثر استرس و اضظراب کنترل نشده بروز می کنند، اما ممکن است فراز و فرودهایی داشته باشند.
حالا که انواع وعلائم وسواس فکری عملی را شناختیم، بهتر است برخی روش های درمان آن را نیز بدانیم. درمان وسواس فکری اغلب با راهکارهای رفتار درمانی صورت می پذیرد.
درمان وسواس فکری عملی
راهکارهای زیر برای درمان انواع وسواس فکری عملی پیشنهاد می شود:
پیشگیری و کنترل استرس
استرس یکی از اصلی ترین دلایل بروز رفتارهای وسواس فکری عملی است. بنابراین با بکارگیری راهکارهای کنترل استرس می توان تا حدود زیادی وسواس را بهبود بخشید.
مواجهه با عامل بروز وسواس
با خودداری از انجام پاسخ های عملی، می توان از پیشروی وسواس جلوگیری کرد. برای مثال در وسواس تمیزی، مشاور درمانی از شما می خواهد خود را در معرض آلودگی قرار دهید. سپس تا حد امکان از شستن دست های خود اجتناب کنید. با انجام این کار، به مرور اهمیت رفتارهای انواع وسواس فکری عملی در نظر شما کم تر خواهد شد.
چگونگی مقابله با رفتارهای مورد نظر، کاملا به علائم وسواس فکری عملی بستگی دارد.
تمرکز بر مسائل متفرقه
انجام رفتارهای وسواسی در درجه ی اول از اشتغال فکری حاصل می شود. بنابراین با معطوف کردن فکر خود به سمت موضوعات دیگر، می توانید از این دغدغه ها رهایی یابید. بدنبال آزاد شدن فکرتان رفتارهای وسواس گونه هم کنترل خواهند شد.
ارزیابی فکرهای وسواسی در لحظه
با مدیریت و ارزیابی فکرهای مزاحم آزار دهنده، می توان از منجر شدن به رفتار جلوگیری کرد. برای مثال در وسواس تمیزی وقتی احساس می کنید دست هایتان کثیف است و باید شسته شود، با تاکید ذهنی بر این که این مساله وسواس فکری است و حقیقت ندارد، آن را در نظر خود بی ارزش کنید. درمان وسواس فکری نیازمند استمرار و انگیزه است.
دارو درمانی
استفاده از داروهای شیمیایی نیز بخصوص در رفع وسواس فکری عملی در کودکان و نوجوانان موثر است. زیرا برای آن ها تمرکز و خود درمانی آگاهانه سخت تر خواهد بود.
در سایر انواع وسواس فکری عملی نیز، در درجه ی آخر و پس از دارو درمانی توصیه می شود. دقت داشته باشید که این درمان فقط تحت نظر پزشک و متخصص انجام شود. استفاده ی خودسرانه از داروهای شیمیایی می تواند عوارض جانبی بدی داشته باشد.