آشنایی با جشن های ایرانی – جشن میان زمستانی

آشنایی با جشن باستانی میان زمستانی

جشن میان زمستانی، همانند جشن بهمنگان یکی دیگر از جشنهای باستانی ایران زمین است. این جشن درایران باستان و در روز 15 بهمن ماه و دقیقا 45 روز گذشته از زمستان برگزار می شده است. این جشن امروزه به دست فراموشی سپرده شده است. این جشن به این مناسبت برگزار می شده که با به نیمه رسیدن فصل سرما و زمستان کمر غول سرما شکسته شده و به زودی رخت بربسته و خواهد رفت و به عبارتی زمین دوباره زنده شده و نفس خواهد کشید. به همین مناسبت به جشن و پایکوبی می پرداختند.

این جشن دارای ابعاد گوناگون و جالب توجهی است که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

جشن میانه زمستان را تحت عنوان جشن گاهنباری نیز می نامند. حال باید ببینیم گاهنبار یا گهنبار طبق نوشته های زرتشتی به چه معناست و چه نقشی در این جشن داشته است؟

گاهنبار چیست؟

اصطلاح گهنبار یا گاهنبار به استناد نوشته های اسطوره های زرتشتی و آریایی در اصل مربوط به شش روزی است که خداوند قادر و توانا جهان هستی را آفریده است. هم چنین به نقل از زرتشت در کتاب زند اهورامزدا دنیا را در 6 گاه خلق کرده است که در اول هر گاهی یک نام بوده و جشنی هم برپا می گردید. همانگونه که در ادیان سامی، آفریدگار جهان را در 6 روز آفریده است، در ادیان کهن زرتشتی نیز آفرینش دنیا در 6 گاهنبار توسط اهورامزدا صورت گرفته است.
نخستین پایه گذار گاهنبار را جمشید پادشاه ایران باستان می دانند. گاهنبارها هر کدام به نحوی با پیشینه باستانی و دیرینه زندگی ایرانیان در ارتباط هستند. گهنبارها از اساس با زندگی کشاورزی و دامداری پیوندهایی دارند. و ریشه گاهنبار در اصل جشنی کشاورزی بوده است.
زمان هر کدام از گهنبارها مصادف با زمان وقوع دگرگونی های اساسی در زندگی کشاورزان بوده و این دگرگونیها با جشن و سرور همراه بوده اند. هر یک از جشن های موسوم به گاهنبار به مدت پنج روز به طول می انجامیده اند. روز آخر هر گاهنبار به عنوان مهم ترین روز آن به شمار می رفته است. به هر ترتیب جشنهای گاهنباری جشنهای بزرگداشت آفرینش هستند و افزودن یک مرحله دیگر به جهان دلیل بزرگ داشت این روزها از منظر زرتشتیان محسوب می شود.
در هفت مرحله از گاهنبارها که ابتدا آسمان، بعد آب، سومین زمین، چهارمی گیاه، پنجمی جانوران، ششمی انسان ها و در آخرین مرحله یعنی مرحله هفتم آتش که به عنوان نمادی از قدرت و نیرو و انرژی در هستی است قرار می گیرند. شش گاهنبار جشنی برای سپاسگذاری از این آفریده هاست و به همین دلیل بعضی از دانشمندان جشن عید نوروز را جشنی برای خلق آتش و پاسداشت آن می پندارند.

ریشه واژه گهنبار

این واژه از دو بخش گاه و انبار تشکیل شده است. با برپا کردن هر کدام از این گاهنبارها که هر کدام از آنها با یکی از فصول برداشت مرتبط است، دهش برای برداشت شان انجام می دادند و آن را با هم سهیم می شدند و به همین مناسبت جشنی برپا می کردند.

آیین های گاهنبارها

در این جشن ها زرتشتیان اهورامزدا را ستایش کرده و از او بخاطر داده هایش سپاسگذاری می کردند. موبد سروده "آفرینگان گهنبار" را می خواند و همه اقشار جامعه از دار و ندار، توانا و ضعیف باید در آن شرکت می نمودند. و هر فرد باید قسمتی از درآمد خود را برای داد و دهش و یاری رساندن به بینوایان خرج می کرد. بر پایه همین اعتقاد و باور بسیاری از افراد نیکوکار زرتشتی قبل از مرگ همه یا قسمتی از دارایی خود همانند زمین و باغ و آب و خانه را وقف کامل مراسم گاهنبار می کردند.
برپایی جشن هر یک از گاهنبارها پنج روز به طول می انجامید و روز پنجم مهمتر و والاتر بود و جشن بزرگتری در آن برگزار می شد و در آن بزرگ موبدان شروع به خواندن بخش هایی از اوستا می کرد و سپس سفره ای می گستراندند و همه اعم از دارا و ندار از آن بهره می بردند.
جشن میان زمستانی براساس رای شورای عالی سیاست گذاری ثبت میراث معنوی در لیست آیین های ملی ایران به ثبت رسیده است.
نکته جالب توجهی که درباره جشن میان زمستانی و دیگر جشن های باستانی وجود دارد این است که پایه و اساس تمام آنها در خاطرات و رسوم ایرانیان بنا شده است.