آشنایی با جشن های ایرانی – جشن سده

آشنایی با جشن باستانی سده

جشن سده نام یکی از جشن های باستانی ایرانی است که زمان برگزاری آن از شروع شامگاه دهمین روز بهمن ماه یعنی آبان روز در ماه بهمن است.
جشن سده در روز دهم بهمن یعنی آبان روز این ماه با برافروختن هیزم های جمع شده بر بام خانه ها یا بلندای کوهستان آغاز می گردد. بنا به اشاراتی که در تاریخ آمده جشن سده همواره به صورت گردهمایی و به شکل دسته جمعی بوده مردم تمام شهر یا روستا در یک مکان جمع می شدند و با برافروختن یک آتش بزرگ این جشن را برگزار می کردند. مردم با همکاری همدیگر هیزم این آتش را جمع آوری می کردند بنابراین جشن سده، نماد همکاری و همبستگی مردمان بوده است. امروزه نیز زرتشتیان در شهرهای مختلف بخصوص تهران، اصفهان و کرج و ... و هم چنین در اروپا کشور سوئد و آمریکا و استرالیا، در یک نقطه شهر یا روستای خود گرد هم می آیند و با روشن کردن یک آتش بزرگ، به نیایش و خواندن سرود و برپایی جشن و پایکوبی می پردازند.

فلسفه جشن سده

در مورد فلسفه برپایی جشن سده و نامیدن آن به این عنوان ابوریحان بیرونی چنین گفته که در صورتی که روزها و شبها را به شکل جداگانه ای بشمارند، حد فاصل جشن سده با آخر سال عدد صد بدست می آید. برخی دیگر نیز استدلالشان اینگونه است که تعداد فرزندان و نوادگان کیومرث، دقیقا صد نفر بوده اند که یکی از آنها به پادشاهی برگزیده شده است و به همین منظور جشن سده را برپا می کردند.
از استدلال های دیگر موجود در این زمینه این است که منظور از سده، صدمین روز از فصل زمستان است. یعنی از آغاز زمستان (اول آبان ماه) تا روز دهم بهمن ماه که روز برگزاری جشن سده است صد روز، و از 10 بهمن ماه تا عید نوروز و آغاز بهار 50 شب و 50 روز بوده است. و به این دلیل که از این روز به بعد انسان توانسته به آتش دسترسی پیدا کند شب ها نیز همانند روز گرم روشن شدند و به همین خاطر شب ها هم شمرده شدند.
از دلایل دیگر برای برگزاری جشن سده این مورد است که ایرانیان باستان دی و بهمن دو ماه میانی زمستان را بسیار دشوار و زمان قدرت گرفتن اهریمنان می پنداشتند و به منظور پایان یافتن این دو ماه نیایش های خاصی را انجام می دادند. ازشب چلهیا شب یلدا که به چله بزرگ هم معروف است و مهر در آن برای نبرد با اهریمن مجدد زاده شده بود تا چله کوچک که مصادف با دهم بهمن ماه و جشن سده است 40 روز می شود. و بخاطر کشف آتش در روز سده و استفاده از آن برای نبرد با اهریمن و نماد روشنایی بودن آتش، از چله کوچک تا اول اسفند ماه، 20 روز و 20 شب مجموعا چهل روز و شب حساب می شود.

زمان برگزاری دقیق جشن سده

بر اساس تقویم کهن ایران علاوه بر نام گذاری ماهها روزها هم نامگذاری می شدند. و بر همین اساس روز دهم بهمن ماه مصادف با آبان روز یعنی روز دهم بهمن است و این جشن در این روز برگزار می گردد.

تاریخچه جشن سده

ابوریحان بیرونی جشن سده را به دوران فریدون نسبت داده و فردوسی آن را متعلق به دوره هوشنگ می داند. اما برگزاری رسمی تر این جشن به دوران اردشیر بابکان برمی گردد. اما در کل در هیچکدام از اسناد تاریخی اشاره ای به چگونگی شیوه این جشن نشده است.
 در دوران بعد از اسلام تاریخ نویسانی همچون بیرونی، بیهقی،گردیزی، مسکویه و ... از نحوه برگزاری جشن سده در دوران سلطنت غزنویان و سلجوقیان و خوارزمشاهیان و آل زیار تا زمان مغول مطالب زیادی نوشته اند. در این نوشته ها به مرگ مردآویج هم اشاره شده که در پایان جشن سده ی باشکوهی که خود ترتیب آن را داده بود توسط مخالفانش به قتل رسید. در این مطالب بیشتر اخبار مربوط به جشن سده در زمینه برپایی این جشن در دربار پادشاهان است و گزارشی از نحوه برگزاری این جشن در میان عامه مردم باقی نمانده است.

آیین مربوط به جشن سده

در روز جشن سده همه به صحرا رفته و با جمع آوری بوته ها کوهی از هیزم فراهم می کنند و با برافروختن آتش به شادی و پایکوبی می پردازند و اعتقاد دارند که این آتش باقی مانده سرما را از بین می برد. در میان زرتشتیان روشن کردن آتش به این صورت انجام می گیرد که تعدادی از جوانان با در دست گرفتن مشعل، پشت سر موبد حرکت کرده و بعد از سه بار گشتن به دور بوته های جمع آوری شده هیزم آن را روشن می نمایند. 

امروز جشن سده یا به عبارتی سده سوزی در برخی از شهرها و روستاهای ایران به طور پراکنده برگزار می گردد. در شهرهایی مانند مازندران، لرستان، سیستان بلوچستان، کشاورزان و اهالی روستاها در هنگام نزدیک غروب در یکی از روزهای زمستان بر روی پشت بام و یا چراگاه بنا بر سنت دیرینه گرد هم جمع شده و آتش برپا می کنند. بدون اینکه نام جشن سده بر آن بگذارند.
ولی در  کرمان و اکثر شهرهای آن سده سوزی و جشن سده با عظمت تمام برگزار می گردد و مصادف با غروب روز دهم بهمن ماه این جشن را برپا می کنند و آتش بزرگی با نام آتش سده یا چهل شاخه از شاخه های حرص شده درختان در میدان شهر یا روستای خود برمی افروزند و از روی آن پریده و این سروده را می خوانند:
سده سده ی دهقانی / چهل کنده سوزانی / هنوز گویی زمستانی
در این جشن علاوه بر سوزاندن آتش، غذاهای محلی و مخصوص این روز مانند آش نیز طبخ می شود و مردم بعد از مراسم روشن کردن آتش دور هم جمع شده و سفره غذا گسترانده و به شادی و جشن می پردازند.