آشنایی با جشن های ایرانی – جشن دیگان

جشن باستانی دیگان

جشن دیگان یکی از جشن های باستانی ایران است که در روزهای اول و هشتم و پانزدهم دی ماه در تقویم رسمی کشور از آن یاد می شود مناسبت این جشن همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانی ذکر شده است. در ایران باستان، مضاف بر جشن های مختلفی که بنا به داشتن مناسبتهای گوناگون برگزار می شد، همنام شدن ماه و روز را هم در هر ماهی گرامی داشته و جشن برپا می کردند. جشن دیگان، جشن تیرگان و جشن مهرگان از جمله این جشن ها بودند. اما جشن دیگان در دی ماه تفاوت عمده ای با سایر ماهها دارد.

 "دی" جزء نام‌های هیچ کدام از خدایان (امشاسپندان) یا ایزدان آیین زرتشت نیست، در صورتی که هر کدام از ماه های سال و اکثر روزهای ماه ها با نام این نیروهای مینوی نام نهاده شده اند که برخی از این نام ها هنوز هم در تقویم ایران ماندگار هستند. از طرف دیگر، در دی ماه سه روز به نام "دی" نام گذاری شده است و به این ترتیب، در دی ماه سه جشن دیگان در تقویم باستانی ایران داریم. معنای دی یا دتوشو دادار و آفریدگار است و اغلب در اسامی اوستایی در عوض واژه اهورامزدا استفاده شده است.

جشن دیگان چه روزی است؟

در ایران باستان، روزهای سال هر کدام از نماد خاصی برخوردار بودند و به نام های متفاوتی هم نام گذاری می شدند. در پی این رسوم باستانی، آغاز فصل زمستان از اهمیت خاصی نزد ایرانیان برخوردار بوده است که هر کدام از روزهای آن را با توجه به آیین زرتشتی و صفات اهورامزدا با استفاده از صفتی به خدای یگانه اختصاص داده اند. بنا به آنچه در تقویم زرتشتی آمده است روزهای اول، هشتم و پانزدهم دی ماه دارای مناسبتهایست که تحت عنوان جشن دیگان و مصادف با همنام شدن روز و ماه برگزار می گردد.

جشن دیگان چیست؟

جشن دیگان عنوان جشن هایی است که در روزهای اول و هشتم  و پانزدهم دی ماه به خاطر همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانیان برگزار می گردد. دی به دلیل اهمیتی که داشته سه روز از هر ماه را به نام خود اختصاص داده است. در واقع دی صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین باستانی زرتشت، اهورامزدا بوده است. دی اخذ شده از صورت پهلوی "دَی" و اوستایی "دَدُوَه" به معنی آفریننده می باشد. در سرتاسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا را با نام دادار و یا آفریننده نامیده اند، زرتشت نیز در گاهان خود او را "آفریننده زندگی" نامیده است.

سردترین ماه سال را به نام خدای بزرگ نامیده بودند تا بدین شکل یاری دهنده مردم برای گذر از سرمای سخت زمستان باشد. در کتاب پهلوی (بندهشن) نیز ذکر شده که در دی ماه، بیشترین سردی فصل زمستان به ایرانویچ می رسد سی روز ماه زرتشتی به چهار قسمت تقسیم می شده که در شرع بخش نخست نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش باقی مانده دیگر نام "دی" صفت اهورامزدا قرار گرفته می شد. به این شکل که هر قسمتی از ماه به نام خدا شروع می شده است: ابتدای ماه به نام هرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم به نام دی. هر کدام از این چهار روز نشانه ای از شروع هفته ای نو در ماه بودند و به خاطر اینکه دی ها باهم اشتباه گرفته نشوند، هر کدام از آنها را با نام روز بعدی ترکیب می کردند و به این ترتیب، روز هشتم را دی به آذر روز، روز پانزده را دی به مهر و سومین جشن دیگان، و روز بیست و سوم را دی به دین چهارمین جشن دیگان می نامند.

جشن دیگان جشنی است که برای ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می گردید. و سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال وجود داشت. علت نام گذاری جشن دیگان در ایران باستان از حدود سال 1738 قبل از میلاد و در حدود 3746 سال قبل، یک دی ماه به عنوان "روز خور" یا "دی گان" شناخته می شود. روزی که در آن خورشید پس از طولانی ترین شب سال دوباره طلوع می کند و زندگی بخش می شود.

تفسیر نام دی به این شکل است که : "دی" از مصدر "دا" به معنی آفریدن، خلق کردن و بخشیدن است که در اوستا و پارسی باستان این گونه معنی شده است: "دی" به معنی خالق و آفریدگار که منظور اهورامزدا، خدای بزرگ در دین زرتشتی است. از همین روست که دی ماه نزذ زرتشتیان باستان اهمیت زیادی داشته و با جمع شدن در کنار هم اهورامزدا را به شکرانه دی ماه و عظمت و یگانگی اش ستایش می کردند تا خداوند مردمان ایران را در تحمل سردی ماه دی یاری کند.

جشن دیگان در ایران باستان

در ایران باستان دی یکی از صفات بارز خداوند بوده و با ورود به نخستین روز ماه دی، جشنی به مناسبت آغاز آن برپا می کنند. به این دلیل که مردمان ایران باستان همواره از تاریکی شب و ظلمت حاکم بر آن و نیز از طولانی ترین شب سال می ترسیدند و هراس داشتند که طلوع آفتاب را هیچگاه نخواهند دید، در شب هنگام، شب را به نام شب یلدا در نزد بزگان خود جشنی برپا می کردند و صبح هنگام روز اول دی ماه را "روز خور" نام نهاده و آن را تعطیل اعلام می کردند.

روزهای دی ماه و نامگذاری دیگان

جشن دیگان و این سه روز یعنی روزهای اول، هشتم و پانزدهم در نزد ایرانیان باستان اهمیت بالایی داشته است و این روزها به این صورت بودند:

• اولین روز دی ماه (اورمزد) نام گذاری شده بود یعنی نخستین روز جشن دیگان و خرم روز.
• هشتمین روز دی ماه (دی به آذر روز) جشن دوم دیگان.
• پانزدهمین روز (دی به مهر روز) سومین جشن دیگان.
• و روز بیست و سوم دی ماه یعنی دی به دین روز جشن چهارم دیگان است.