وسواس چیست و چگونه آن را درمان کنیم؟

وسواس یک اختلال مهم و تاثیرگذار در زندگی افراد جامعه است که کم و بیش با آن اشنا هستید. شاید به لحاظ آسیب‌هایی که به فرد و آرامش اطرافیان وی می‌زند، بتوان آن را یک بیماری مهم دانست. اما آیا وسواس دقیقا همان چیزی است که مردم عام به فردی که بیش از حد در شست و شوی وسایل زندگی خود اغراق می‌ورزد، نسبت می‌دهند؟ اصولا انواع وسواس به چند دسته تقسیم می‌شود و علایم وسواس چه هستند؟ ایا درمان وسواس ممکن است؟
اگر تمایل دارید برای پرسش‌های بالا جوابی مناسب پیدا کنید، این مقاله را از دست ندهید. ما انواع وسواس از جمله وسواس فکری، وسواس ترس، وسواس عملی، وسواس نظم و... را برایتان شرح می‌دهیم. سپس به شما یاد می‌دهیم چگونه به بهبودی وسواس خود یا اطرافیانتان کمک کنید.
 

وسواس چیست؟

به وسواس فکری-عملی (OCD) نیز می‌گویند. این اختلال در درجه‌ی اول با استرسی مزمن همراه است. فرد مبتلا به طور مداوم بر روی جزئیات کارهای مختلف تمرکز کرده و کمال هر امر را طلب می‌کند. اما آن را نباید با کمال طلبی فطری و طبیعی انسان اشتباه گرفت. بلکه فرد وسواسی تا حدی در کمال‌گرایی نسبت به موضوعات کم اهمیت پیش می‌رود که فعالیت‌های زندگی وی مختل می‌شود.
با یک مثال این مساله را برایتان شرح می‌دهیم. فرض کنید فردی به وسواس آلودگی مبتلاست. او به طور مداوم در تمام ساعات شبانه روز مشغول شست و شوی منزل و وسایل درون آن است، اما هیچ گاه نسبت به آن‌ها احساس رضایت نخواهد داشت. فعالیت‌های چنین فردی با اضطراب مداوم و تمام نشدنی همراه است، در حالی که تمام آن‌ها را طبیعی تلقی می‌کند.
اما علایم وسواس و انواع وسواس عملی و فکری به همین جا ختم نمی‌شوند. انواع مختلفی از وسواس وجود دارد که می‌تواند طیف گسترده‌ای از مردم جامعه را مبتلا کند. برای شناخت بیشتر این اختلال و درمان وسواس ابتدا باید به علائم آن توجه کنیم.

 

شایع ترین علایم وسواس

موارد زیر، مهم‌ترین علایم وسواس هستند که آشنایی با آن‌ها شناخت بهتر این بیماری را ممکن می‌کند.
وسواس قرینگی: از انواع وسواس است که فرد مبتلا خود را ناچار می‌داند تمام وسایل منزل را کاملا قرینه‌ی هم تنظیم کند. تمام این وسایل علاوه بر جفت بودن، باید خود نیز ساختاری قرینه داشته باشند. در صورت عدم رعایت این قاعده، فرد دچار اضطراب و تشویشی عذاب آور می‌شود.
وسواس آلودگی: نوعی وسواس عملی که شخص همیشه احساس می‌کند وسایل اطرافش آلوده و کثیف هستند. در نتیجه خود را مجبور به شستن مداوم آن‌ها در تمام طول روز می‌کند. این احساس با یک یا چندبار شست‌وشوی هفتگی یا ماهیانه نیز از بین نرفته و زندگی فرد را مختل می‌کند.
وسواس شک و تردید: این وسواس، فکر و ذهن فرد را تماما تحت نظر می‌گیرد. بدین صورت که فرد تماما دچار اضطراب و شک نسبت به فعالیت‌هایی که قبلا انجام داده است. با یک مثال آن را برایتان واضح‌تر می‌کنیم. فرض کنید خانمی با خاموش کردن اجاق گاز به رختخواب خود می‌رود تا استراحت کند. شاید یکبار شک کردن به این که آیا اجاق را خاموش کرده، طبیعی باشد. اما قطعا تکرار این شک‌ها به طور مداوم و مکرر طبیعی نخواهد بود و باید با درمان وسواس، پیگیری شود.
وسواس صرفه جویی: شخص مبتلا به این اختلال، دائما نگران تمام شدن مایحتاج زندگی خود و اطرافیان است. بنابراین خود و آن‌ها را مجبور به صرفه جویی دائمی و اغراق آمیز می‌کند. این موضوع زمانی دردسرساز می‌شود که فرد با قرار دادن خود و خانواده‌اش در تنگنای شدید، دست به احتکار و ذخیره‌سازی می‌زند. البته این اختلال در شرایطی نشان دهنده‌ی وسواس است که مشکل جدی اقتصادی یا قحطی خانواده را تهدید نمی‌کند.
وسواس‌های مذهبی: یکی از انواع وسواس که رفتارهای مذهبی مکرر و با وسواسی غیر قابل توجیه، نشان دهنده‌ی آن است. برای مثال علایم وسواس شدید در رابطه با رعایت اصول در وضو گرفتن، نماز خواندن و مانند آن.
وسواس‌های جنسی: فرد مبتلا در مورد رابطه‌ی جنسی خود دچار وسواس می‌شود. وی به دلیل همین سخت گیری‌ها همواره از خود یا طرف مقابل ناراضی خواهد بود.

 

اختلالاتی که وسواس به همراه می‌آورد!

در کنار علایم وسواس فکری، ممکن است اختلالات رفتاری (وسواس عملی) دیگری نیز در پیشرفت این بیماری به وجود بیاید. بنابراین شناخت این اختلالات نیز حائز اهمیت است. در زیر چند نمونه از آن‌ها را ذکر می‌کنیم که باید درمان وسواس انجام شود.

اختلال احتکار یا ذخیره سازی

فرد مبتلا به این مشکل، چیزهایی که همیشه در دسترس هستند را انبار می‌کند. یا این که اشیایی را که هیچ ارزش مادی یا معنوی ندارند، بطور دائم ذخیره و اصطلاحا احتکار می‌کند. این افراد وسایل بی‌مصرف را سال‌ها در خانه نگه‌می‌دارند، با این فکر که مبادا روزی به آن‌ها احتیاج پیدا کنند.مقابله‌ی جدی آن‌ها با دور ریختن لوازم کهنه و خراب، می‌تواند دردسرهای جدی برای خود و خانواده‌اش ایجاد کند. حتی این افراد ممکن است به طور افراطی به خرید و انباشت وسایل درون منزل خود، بپردازند. خانه ای شلوغ و نامنظم فقط قسمتی از نتایج این اختلال از انواع وسواس است.

 

اختلال بدریخت انگاری بدن

این اشخاص دائما فکر می‌کنند که مشکلی در چهره و یا بدن خود دارند. نگرانی‌ها و استرس‌های عذاب آوری که فرد را از ثبت عکس، فیلم یا حضور در اجتماع فراری می‌کند. در حقیقت فرد همیشه نقصی خیالی را در چهره‌ی خود موجود می‌داند که در حقیقت یا نیست و یا بسیار جزئی و کمرنگ است.
 در نتیجه ساعات روز را به فکر کردن به چنین مسئله‌ای را گذرانده و دچار یاس و افسردگی همیشگی می‌شود. البته این وسواس فکری را با نگرانی معمولی که اغلب مردم درباره‌ی ظاهر خود دارند، اشتباه نگیرید! چنین فردی بیش از دیگران درگیر است، به گونه‌ای که تمامی فعالیت‌های زندگی‌اش را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین درمان وسواس ضروری است.
باید بدانید که عمل‌های زیبایی مکرر نیز تاثیری در بهبود اوضاع نخواهد داشت. زیرا ریشه‌ی ناراحتی‌ها ابدا ظاهری نیست و به ذهن و فکر فرد مربوط می‌شود. کاهش اعتماد به نفس و ارزشی که برای خود قائل می‌شود، ابدا مساله‌ای نیست که بتوان از کنارش ساده گذشت. تا جایی که ممکن است خود را در خانه حبس کرده و موقعیت‌های شغلی و مهمی را از دست بدهد. بنابرای این نوع از انواع وسواس را جدی بگیرید.

 

اختلال کندن مو

وسواس کندن مو از دیگر انواع وسواس‌ عملی است که بیش از آنچه به نظر می‌رسد جدی است. فرد مبتلا به طور مکرر موهای سر خود را کنده و استرس خود را به این شیوه ابراز می‌کند. حتی در برخی مواقع رفتارش را تا جایی تکرار می‌کند که به طاسی و کم پشتی قسمتی از موها بیانجامد.
به این مشکل، تریکوتیلومانیا می‌گویند و علایم وسواس کاملا واضح است. البته علاوه بر موی سر، موهای نقاط دیگر بدن مانند ابرو، مژه و... نیز شامل این عارضه می‌شوند. شخص این کار را انجام می‌دهد، تا به استرس غلبه کرده و آن را با آرامش و لذت جایگزین کند. گفته می‌شود که میزان شیوع این وسواس، در زنان ده برابر بیشتر از مردان است.

 

اختلال کندن پوست

تشخیص این وسواس عملی، از طریق مشاهده‌ی شخص در حال کندن و یا خراشیدن پوست خود امکان پذیر است. این کار در درجات شدید می‌تواند منجر به ایجاد زخم و خونریزی نیز بشود. در این بیماری که با نام دراماتولونیا نیز شناخته می‌شود، میل فرد به کندن پوست خود کاملا افراطی است.
همچنین علاوه بر پوست، احتمالا میل شدید به کندن جای زخم، جای جوش و مانند آن نیز وجود دارد. برخی افراد با ناخن و برخی دیگر با وسایل تیز و برنده اقدام به این کار می‌کنند. وقتی که این کار برای ساعت‌ها فرد را به خود مشغول کند، دیگر یک وسواس ساده نخواهد بود.

 

 

درمان وسواس

پیش‌تر، با عمده ترین نشانه‌های وسواس فکری، وسواس عملی، وسواس نظم، وسواس ترس و مانند آن آشنا شدید. هم چنین علایم وسواس نیز به طور کلی ذکر شد. حالا نوبت آن است که بگوییم درمان وسواس برای انواع وسواس چگونه امکان پذیر است.
در یک تقسیم بندی عمده، روش‌های درمان وسواس را به دو دسته‌ی خود درمانی و دگر درمانی تقسیم می کنیم. در خود درمانی ، فرد مبتلا با دنبال کردن پیشنهادهای ارائه شده می‌تواند در درمان خود سهیم باشد. در دگردرمانی نیز همانطور که از اسمش پیداست، تحت نظر متخصص روش‌های درمانی پیاده می‌شود.

 

خود درمانی

• تغییرسبک و سیاق زندگی در جهت رفع استرس و اضطراب.
• ورزش و فعالیت‌های بدنی منظم به طور روزانه.
• حضور بیشتر در اجتماع و فعالیت‌های جمعی.
• داشتن خواب کافی برای رفع استرس و وسواس فکری.
• پرداختن به فعالیت‌های آرامش بخش مانند مراقبه، یوگا، مدیتیشن و...
• مقاومت در برابر رفتارهای مکرر که در طی زمان تبدلی به الگو می‌شوند.
• مشغول کردن ذهن به خواندن کتاب، فعالیت‌های هنری، ورزش و...
• روبرو شدن با ترس‌ها، خط قرمزها و حساسیت‌ها.
• ثبت رفتارها یا فکرهایی که در وسواس فکری و عملی دردسرساز می‌شوند.
• زمان انجام رفتارهای وسواس گونه را به مرور کم کنید.

 

دگر درمانی

1. دارو درمانی: داروهای تجویز شده توسط درمانگر یا روانپزشک می‌تواند کلومی پرامین، پیندولول، ونلافاکسین و... باشد.
2. رفتار درمانی: این رفتارهای درمانی توسط روانشناسان قابل تشخیص و توصیه هستند. به دلیل نداشتن عوارض داروهای شیمیایی، این روش بر دیگر روش‌ها ارجحیت دارد.
3. جراحی: در افرادی که به سایر روش‌ها پاسخ مثبتی ندهند، و پس از گذشت سال‌ها هنوز به همان شدت روزهای اول وسواس داشته باشند، این روش ناچارا انجام می‌شود.