علت خشکی لب و دهان چیست و چگونه درمان می شود
علت خشکی لب و دهان چیست و چگونه درمان می شود؟
خشکی دهان یا زروستومیا(xerostomia) شرایطی است که در آن غدد بزاقی داخل دهان قادر به تولید مقدار کافی بزاق نیست و در نتیجه فرد احساس خشکی در ناحیه دهان می کند. دهان به طور طبیعی باید دارای بزاق باشد، ولی وقتی بزاق کم شود مشکلاتی ایجاد می‌شود.
در این مقاله می‌خواهیم ببینیم چه عواملی موجب خشکی دهان می‌شوند و چگونه می‌توان آنها را برطرف کرد. اما در ابتدا به علایم و نشانه های خشکی دهان می پردازیم.
تندیس حیات 
گروه تولیدی جوراب آدورا 
خدمات ناخن نازنین 
آموزشگاه مراقبت و زیبایی شیوا خاتون
علایم خشکی دهان چیست؟
اگر فرد به میزان کافی بزاق نسازد، علایم خشکی دهان را دائما یا اغلب اوقات خواهد داشت.
از علایم خشکی دهان م یتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بزاقی که به نظر می رسد غلیظ و چسبنده است.
- خشکی یا احساس چسبندگی در دهان
- بوی بد دهان
- تنفس دشوار
- مشکلات در صحبت کردن
- مشکل در بلع و جویدن – مخصوصاً غذاهای خشک مانند غلات
- گلودرد یا خشکی گلو و صدای خشن
- زبان خشک یا شیاردار
- سوزش دهان یا گلوسودینیا (glossodynia)
- چِیلیتیس یا التهاب و شکافتن (شکافتن یا ترک خوردن) لب ها
- ترک خوردن و شکستن مخاط دهان، یا پوشش داخلی گونه ها و لب ها که در آن پوست در گوشه های دهان ممکن است شکسته شود یا دچار درد شود
- عفونت های قارچی در دهان مانند برفک
- عفونت غدد بزاقی به دلیل وجود باکتریها در محیط دهان
- التهاب زبان، زخم زبان
- مشکل در استفاده از دندان مصنوعی
- در خانم ها باعث چسبیدن رژ لب به دندان ها می شود
- افزایش نیاز به نوشیدن آب به خصوص در شب
- پوسیدگی و پلاک بیشتر دندان
- تکرر بیماری لثه
بزاق با خنثی کردن اسیدهای تولید شده توسط باکتری ها، محدود کردن رشد باکتری ها و شستشوی ذرات مواد غذایی به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می کند. بزاق همچنین توانایی چشایی را افزایش می دهد و جویدن و بلعیدن را آسان تر می کند. علاوه بر این، آنزیم های موجود در بزاق به هضم غذا نیز کمک می کنند.
کاهش بزاق و خشکی دهان می تواند تأثیر عمده ای بر سلامت عمومی فرد، سلامت دندان ها و لثه ها و همچنین اشتها و لذت بردن از غذا داشته باشد. به همین دلیل اگر خشکی دهان درمان نشود می‌تواند زمینه‌ی ابتلا به سایر بیماریها را فراهم کند. نحوه درمان خشکی دهان بستگی به علل ایجاد آن دارد.
عوامل مختلفی باعث خشکی دهان می شوند. در بیشتر مواقع، دلایل ساده مانند کم آبی بدن یا شرایط آب و هوایی عامل خشکی دهان هستند. علاوه بر دو مورد فوق انواع بیماریها و علایم نیز میتوانند سبب خشکی دهان شوند.
در ادامه با علت خشک شدن دهان و راههای درمان آن بیشتر آشنا می شویم.
علل و عوامل خشکی دهان
کم آبی
یکی از شایعترین علل خشکی دهان نوشیدن مایعات ناکافیست که موجب می شود ترشح بزاق کاهش پیدا کند. کم آبی بدن سبب خشکی غشاهای مخاطی در دهان و کاهش بزاق می شود. اکثر مردم تا حدودی با این مشکل روبرو هستند که می‌تواند موجب خشکی دهان یا تشدید آن شود. از دیگر نشانه های کم شدن آب بدن بی حالی و خستگی و احساس ضعف است که قبل از خشکی لب ظهور می کنند.
کم آبی بدن می تواند موجب تب، تعریق بیش از حد و حتی استفراغ شود و به طور مداوم یا برای مدت زمانی طولانی می تواند مشکلاتی جدی‌تر از خشکی دهان را رقم بزند و به زخم های دهان یا یک عفونت منجر شود. اگر فعالیت جسمانی موجب خشکی دهان شما می شود، یک بطری آب برای مقابله با این شرایط به همراه داشته باشید.
آب و هوا
چنانچه سطح رطوبت هوا کم باشد هوای خشک سبب خشک شدن غشاهای مخاطی دهان می شود و همین امر سبب بروز خشکی در دهان می گردد.
برای جلوگیری از خشک شدن دهان در آب و هوای خشک مرطوب نگهداشتن دهان و بینی ضروری است تا احتمال سرماخوردگی، آنفلوآنزا و آلرژی ها بر اثر خشکی دهان کاهش یابد. از این رو، خرید یک دستگاه مرطوب کننده هوا می تواند گزینه بهتری برای حل این مشکل باشد.
داروها
بیش از 600 نوع دارو وجود دارد که سبب ایجاد خشکی دهان و بروز علایم آن می شوند، نمونه هایی مانند داروهای شیمی درمانی با خشکی دهان پیوند خورده اند.
افرادی که داروهای فشار خون بالا (هایپرتنشن) و اضطراب را مصرف می کنند و همچنین داروهای رفع احتقان، داروهای گوارشی، شل کننده های عضلانی، داروهای کنترل ادرار آنتی هیستامین ها (ضد حساسیت ها) وضد درد مصرف می کنند نیز ممکن است با خشکی دهان مواجه شوند.
همچنین برخی داروهای بیماری پارکینسون و همچنین تعدادی داروی ضد افسردگی هم از عوامل خشکی دهان می باشند.
چنانچه داروی تجویزی برای شما موجب خشکی دهان می شود با پزشک خود درباره تغییر آن صحبت کنید. چنانچه مصرف دارو ضروری است می توانید از آدامس جهت ترشح بزاق و جلوگیری از خشکی دهان یا درمانهای ساده خانگی استفاده نمایید.
بالا رفتن سن
با بالا رفتن سن غدد بزاقی دیگر مانند قبل کار نمی‌کنند و طبیعتا ترشحِ کمتر آنها موجب خشکی دهان می‌شود. همچنین داروهای مصرفی، چگونگی پردازش داروها توسط بدن، میزان دریافت مواد مغذی از رژیم غذایی، و مشکلات سلامتی نیز از جمله عوامل تشدید کننده خشکی دهان در افراد مسن می باشد.
دیابت
خشکی دهان از نشانه های بارز دیابت است که در نتیجه از دست دادن آب بدن و افزایش کتون رخ می دهد.
در زمان بالا بودن قند خون و دیابت کنترل نشده کتون ها مایع از دست می دهند یا بزاق به میزان کافی تولید نمی شود و نمی تواند دهان را مرطوب نگه دارد و نتیجه آن خشکی دهان می باشد.
بیماریهای خود ایمنی
خشکی دهان و بینی ممکن است از نشانه های هشداردهنده اولیه یک بیماری خودایمنی مانند بیماری کرون یا سندرم شوگرن(بیماری که به غدد تولید کننده مخاط حمله می کند)، ایدز (HIV)، لوپوس و آرتریت روماتوئید باشد که بر غدد بزاقی تاثیر می گذارند.
افرادی که از لوپوس یا آرتریت روماتوئید رنج می برند، مستعد ابتدا به سندرم شوگرن هستند. در نتیجه هر فرد مبتلا به این بیماری ها باید نسبت به خشکی دهان توجه ویژه ای داشته باشد. برای مقابله با نشانه های ایجاد شده ناشی از خشکی دهان بهترین کار استفاده از روش هایی مانند جویدن آدامس، خرید اسپری بزاق یا مکیدن یک قرص لوزی شکل (Lozenge) است.
آسیب عصبی
آسیب دیدگی شدید در ناحیه سر و گردن می تواند به اعصاب غدد بزاقی صدمه بزند و در نتیجه اعصاب پیامهای درست جهت ترشح بزاق ارسال نمی کنند و همین امر می تواند عاملی برای خشکی دهان و لب ها باشد.
بیماری سرطان
همانطور که قبلا نیز اشاره شد داروهای سرطان سبب خشکی دهان می شوند و ماهیت بزاق و مقدار ترشح آن را تغییر می دهند.
در سرطانهای سر و گردن احتمال خشکی دهان بیشتر نیز می شود زیرا پرتو درمانی این نواحی به غدد بزاقی آسیب می رساند که سبب عملکرد نادرست این غدد می شود و بزاق به اندازه کافی ترشح نشده در نتیجه فرد به خشکی دهان مبتلا می شود. بسته به محل تحت تاثیر قرار گرفته توسط سرطان و میزان پرتو درمانی یک بیمار برخی مواقع این آسیب موقتی است و پس از پایان دوره درمان رفع می شود اما در مواردی نیز باعث آسیب دایم خواهد شد.
تنفس از راه دهان و مشکلات سینوسی
افرادی که به انحراف تیغه بینی یا پولیپ های بینی مبتلا هستند ممکن است با دشواری در تنفس از طریق بینی مواجه شوند و این کار را با کمک دهان انجام دهند و همین امر سبب خشکی دهان شود. چنانچه از افرادی هستید که از راه دهان نفس می کشند و درگیر مشکلات سینوسی هستید جهت درمان خشکی دهان حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.
خروپف
چنانچه خشکی دهان شما بیشتر هنگام صبح و پس از بیدار شدن از خواب احساس می شود، خروپف می تواند مقصر اصلی باشد.
مصرف دخانیات، الکل و کافئین
از جمله مواردی که می توانند با کاهش دادن میزان تولید و ترشح بزاق در دهان منجر به خشکی دهان شوند عبارتند از: نوشیدن الکل، سیگار کشیدن، جویدن تنباکو و استعمال مواد مخدر.
پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان و فساد در لثه باعث کاهش بزاق در دهان و خشکی آن میشودکه همین خشکی دهان هرچه بیشتر فساد دندان و لثه را تشدید می کند.
علایم خشک شدن دهان و لب ها در بارداری
از دلایل خشکی دهان در بارداری می توان به کم آبی بدن اشاره کرد. همچنین بارداری می‌تواند باعث گرفتگی بینی شود، در چنین شرایطی ممکن است فرد تنفس دهانی را ترجیح دهد که منجر به خشکی لبها و نیز خشکی دهان می‌شود.
برخی از زنان در دوران بارداری دیابت بارداری را تجربه می‌کنند. این بیماری باعث بالا رفتن سطح قند خون، تکرر ادرار، تشنگی و خشکی لبها می‌شود. در صورت ابتلا به دیابت بارداری باید به پزشک مراجعه کنید.
کمبود برخی از ویتامین‌ها از جمله ویتامین ب، آهن و روی هم می توانند سبب خشکی لبها شوند، که یکی از راههای درمان آن مصرف انواع مولتی ویتامین به مدت یک ماه است.
خشکی دهان و لب در کودکان
خشکی دهان و لب در کودکان می تواند علاوه بر دلایل ذکر شده، عوامل دیگری چون بیماری کاوازاکی را نیز شامل شود.
بیماری کاوازاکی(بیماری کودکان همراه با ورم غدد لنفاوی گردن و جوش زدن)، نوعی دیگر از بیماری التهاب پوشش داخلی رگ های خونی است. این بیماری در بین اطفال و نوزادان دیده می شود. یکی از نشانه های این بیماری قرمز شدن، ترک خوردن و خشکی لب هاست. این بیماری نادر است و دلیل اتفاق افتادن آن هم ناشناخته است
اگر کودک شما نشانه های دیگری هم دارد، بهتر است او را نزد یک پزشک ببرید.
راههای تشخیص خشکی لب و دهان
برای تشخیص راههای درمان خشکی دهان و لبها پزشک یا دندانپزشک بعد از معاینه بیمار و بررسی تاریخچه پزشکی ممکن است آزمایش خون، اسکن و تصویربرداری از غدد بزاقی را تجویز کند:
سیالومتری : این یک روش ساده است که سرعت جریان بزاق را اندازه گیری می کند. دستگاه جمع آوری بزاق، روی مجاری غدد بزاقی قرار می گیرند و تولید بزاق با اسید سیتریک تحریک می شود.
سالیوگرافی : این یک روش بررسی رادیوگرافی از غدد بزاقی و مجاری آن است. ممکن است در شناسایی سنگ ها و توده های غده بزاقی مفید باشد.
بیوپسی : نمونه کوچکی از بافت غده بزاقی گرفته می شود اغلب در تشخیص سندرم شوگرن استفاده می شود. اگر به بدخیمی (سرطان) مشکوک باشند، پزشک ممکن است بیوپسی را پیشنهاد دهد.
راههای درمان خشکی دهان
درمان خشکی دهان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله اینکه بیمار دارای بیماری یا بیماری زمینه ای است یا داروهای خاصی مصرف می کند که ممکن است باعث خشکی دهان شود.
داروها : چنانچه خشکی دهان ناشی از استفاده از داروی خاصی باشد باید با داروی مناسب جایگزین شود یا دوز دارو تغییر یابد.
تحریک تولید بزاق : در مواردی که خشکی دهان شدید باشد ممکن است داروهایی برای تحریک تولید بزاق از قبیل پیلوکارپین (سالوژن) یا سویملین (Evoxac) تجویز شود.
مرطوب کننده دهان : تجویز محصولاتی که دهان را مرطوب می کنند شامل محلول های دهانی بدون نسخه، داروهای نیازمند نسخه، بزاق مصنوعی یا مرطوب کننده ها برای افزایش لغزندگی دهان می شود. دهان شویه های حاوی زایلیتول (Xylitol)نیز می توانند مفید واقع شوند.
توجه به بهداشت دهان و دندان : فرد مبتلا به خشکی دهان باید به بهداشت دهان و دندان توجه ویژه ای داشته باشد. این مورد شامل:
- برداشتن پلاک و درمان عفونتهای لثه، التهاب و پوسیدگی دندان می باشد.
- مسواک زدن دندانها و نخ دندان زدن به طور مرتب مهم است.
- از خمیردندان دارای فلوراید استفاده کند، از دهان شویه های دارای فلوراید استفاده نماید.
- حداقل دوبار در سال به دندان پزشک مراجعه کند.
علاوه بر توصیه های پزشکی، برخی اقدامات مربوط به سبک زندگی می تواند به کاهش علائم خشکی دهان کمک کند:
- در طول روز کم کم آب یا نوشیدنی های بدون شکر بنوشید یا قطعات یخ در دهانتان بمکید.
- آدامس های بدون شکر بجوید یا آبنبات بدون شکر مصرف کنید، محصولاتی که زایلیتول دارند به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می کنند.
- ترکیبات بزاقی بدون نسخه که حاوی زایلیتول هستند، استفاده کنید.
- از طریق بینی نفس بکشید.
- به هوای محل خواب رطوبت اضافه کنید.
- لب ها را مرطوب کنید تا از خشکی و ترک آن ها جلوگیری کنید.
- از محصولاتی که علائم را بدتر می کنند، مانند: کافئین و الکل، تنباکو، ضدحساسیت ها و ضداحتقان های بدون نسخه، غذاها و آبنبات های شیرین یا اسیدی، دوری کنید.
- اقداماتی که با محافظت از سلامت دهان و دندان به کاهش علائم خشکی دهان کمک می کنند: از خمیردندان دارای فلوراید استفاده کنید، از دهان شویه های دارای فلوراید استفاده کنید، حداقل دوبار در سال به دندان پزشک مراجعه کنید.
- استفاده از کربوکسی متیل سلولز به عنوان دهانشویه ممکن است کمک کند
- در هنگام خواب از پروتز دندانی (دندان مصنوعی) استفاده نکنید.
- مصرف غذاهای ادویه دار راکمتر کنید
- مصرف الکل باید به حداقل برسد یا در کل اجتناب شود و کافئین فقط باید در حد اعتدال مصرف شود.
- از آنتی‌هیستامین ها و داروهای ضد احتقان کمتر استفاده کنید.
- از دهان‌شویه‌های بدون الکل استفاده کنید. چرا که خود الکل باعث خشکی در دهان و ترک خوردن لبها می شود.
- برای مرطوب کردن لبها و جلوگیری از خشکی و ترک خوردن لباها از بالم لب استفاده کنید.
- همراه غذا از سس یا آبِ گوشت استفاده کنید. چون بزاق در مواقع خشکی دهان کم تر ترشح پیدا می کند برای لذت بردن از غذا می‌توانید از سس و یا آبِ گوشت برای مرطوب کردن غذا استفاده کنید.
چه زمانی لازم است برای درمان خشکی دهان به پزشک مراجعه کنیم؟
باید توجه داشته باشیم که خشکی دهان یک بیماری نیست بلکه نشانه ای از بیماری دیگری است!
اگر به طور مداوم دچار علائم و نشانه های خشکی دهان بودید، لازم است به متخصص گوش و حلق و بینی یا متخصص داخلی مراجعه کنید.